گیاه قهر و آشتی: روش نگهداری و بیماری‌های آن

گل قهر و آشتی (به انگلیسی: Shame Plant)، با نام علمی (Mimosa pudica) که از خانواده تیره گیاهی Fabaceae می‌باشد و از گیاهان چند ساله محسوب شده و در ایران با نام‌هایی همچون گل قهر و آشتی، حساس، فعال، خجالتی، خوابالو، گیاه به من دست نزن و میموسا (میموزا) پودیک، نیز شناخته می‌شود. بوم‌زیست این گیاه آمریکای جنوبی و مرکزی بوده ولی دارای پراکنش جهانی است و انتشار جغرافیایی گسترده‌ای دارد.

معروفیت گیاه قهر و آشتی بیشتر به نوع مکانیزم دفاعی آن برمی‌گردد. به طوری که در واکنش به لمس شدن، بلافاصله برگ‌های خود را جمع نموده. سپس بعد از گذشت چند دقیقه دوباره به حالت اولیه خود باز خواهد گشت. گیاه از این مکانیزم جهت محافظت از خود در برابر حشرات و عوامل آسیب زننده استفاده می‌کند. به محض لمس برگ‌های گیاه توسط حشرات و دیگر عوامل آسیب زننده، مکانیزم مورد اشاره فعال می‌شود. سپس برگ‌ها بسته شده و به روی هم جمع خواهند شد.

شاید وجه تسمیه نامگذاری گیاه به گل قهر و  آشتی نیز به همین مورد برگردد. در واقع در فرهنگ عامیانه به این صورت مشهور شده است که گیاه به محض دست زدن به برگهایش قهر کرده و برگهای خود را جمع نموده. سپس پس از گذشت 4 الی 5 دقیقه مجدداً به حالت اولیه خود باز می‌گردد. و اصطلاحاً آشتی میکند. البته در همه تیره‌های این گیاه عملکرد این مکانیزم، حفاظتی نبوده. در گونه‌های خاصی از این گیاه، این مکانیزم در واکنش به کمبود نور فعال میشود. مثلاً در گونه های موسوم به گیاه شب خسب، گیاه با کاهش نور، برگها را روی هم میبندد. با دیدن نور هم، برگهای خود را باز می‌کند. گونه دیگری از گل قهر و آشتی نیز به گل رقصنده معروف است. برگ‌های این نوع همزمان با حرکت خورشید تکان می‌خورند.

معرفی گیاه قهر و آشتی

این گیاه دارای برگ‌های مرکب بوده و هر برگ از 24 تا 40 جفت برگچه باریک و دراز تشکیل می‌شود که دو به دو در مقابل همدیگر قرار گرفته‌اند. برگ‌ها از دمبرگ منشعب می‌شوند. به عبارت دیگر از ساقه‌ی اصلی گیاه که چوبی و تیغ دار بوده و به رنگ قرمز و یا قهوه‌ای دیده می‌شود، یک دمبرگ بلند منشعب می‌شود. بر روی هر دمبرگ نیز 3 الی 4 برگ وجود دارد. هر برگ نیز از برگچه‌هایی که دارای تقارن دو طرفه است تشکیل شده است. در عصاره‌ی برگ‌های این گیاه ماده آلکالوئید میموزین وجود دارد که دارای مصارف پزشکی بوده و نقشی شبیه به آدرنالین را ایفا می‌کند.

شرایط نگهداری گیاه قهر و آشتی

به منظور نگهداری از گیاه در شرایط آپارتمانی و در محیط‌هایی مانند بالکن و تراس منازل می‌بایست چند فاکتور مهم را مد نظر گرفت تا شرایط بهینه‌ای برای رشد و تکثیر گیاه و حفظ طراوت و شادابی آن در چنین محیط هایی فراهم شود. این فاکتورها شامل نور، آبیاری و تامین رطوبت، دما، خاک، کود دهی، هرس و تعویض گلدان می‌باشد که در ادامه به آنها پرداخته می‌شود.

نور مناسب برای گیاه قهر و آشتی

همه گیاهان به نور احتیاج دارند، زیرا نور خورشید در فرایند فتوسنتز و تولید انرژی گیاه، نقش کلیدی را ایفا می‌کند. طبیعتاً گل قهر و آشتی نیز از نیاز به این فاکتور مستثنی نیست. این گیاه برای رشد، نیاز به نور کافی داشته و همچنین نور خورشید به گیاه کمک میکند تا انرژی لازم به منظور اجرای مکانیزم دفاعی خود (قهر و آشتی) را تامین نماید. البته تابش مستقیم نور خورشید در فصول گرم سال، به برگهای گیاه نیز توصیه نمی‌شود. زیرا برگ‌ها را می‌سوزاند، توصیه ما برای محل مناسب جهت نگهداری این گیاه،  پنجره‌های ضلع جنوبی ساختمان‌ها می‌باشد. استفاده از از لامپ های فلورسنتی و یا LED با فاصله و توان مناسب  پیشنهاد دیگر ما برای محیط‌هایی فاقد نور یا نور کم است.

آبیاری و رطوبت مناسب برای گیاه قهر و آشتی

نکته‌ای که در گیاه قهر و آشتی بایستی مد نظر داشت، میزان آبیاری می‌باشد. آبیاری باید به گونه‌ای صورت گیرد که خاک گلدان دائماً مرطوب بوده و از خشک شدن خاک جلوگیری شود. بنابراین بسته به محیط و فصل و سایر فاکتورها، میزان آبیاری متفاوت است. به عنوان مثال در آب و هوای گرم، گیاه باید روزانه آبیاری شده تا رطوبت خاک همیشه حفظ شود. از طرفی آبیاری بیش حد گیاه هم ممنوع است . زیرا موجب بیماری‌های قارچی در ریشه گیاه شده و برگها را زرد و سیاه مینماید.

خشکی خاک و از دست رفتن رطوبت آن نیز موجب جمع شدن گیاه خواهد شد. برای این منظور کافی است که انگشت خود را در خاک گلدان فرو کنید و اگر خشک بود، عملیات آبیاری را شروع کنید. چنانچه گیاه را در محیطی گرم و خشک نگهداری می‌کنید، حتماً از دستگاه بخور استفاده نمایید. همچنین شما می‌توانید از حالت تشکیل جزیره نیز برای تامین رطوبت استفاده نمایید. تشکیل جزیره به حالتی گفته می‌شود که درآن گلدان را درون یک سینی صاف پر از آب و دارای سنگریزه قرار میدهند، در این حالت ریشه‌ها به طور مستقیم در تماس با آب قرار ندارند.

همزمان با تبخیر آب درون سینی رطوبت خاک نیز تامین خواهد شد. شایان ذکر است که سنگریزه‌ها فرآیند تبخیر را سرعت می‌بخشند. شما حتی می‌توانید برای تامین رطوبت مورد نیاز، از غبار پاشی و مرطوب نگه داشتن برگ‌ها نیز بهره ببرید. موضوع دیگر اینکه آبی که به منظور آبیاری مورد استفاده قرار خواهد گرفت باید املاح کمی در خود داشته باشد.

دما مناسب گیاه قهر و آشتی

شرایط بهینه دمایی برای گیاه، دمایی بین 16 الی 30 درجه سانتیگراد می‌باشد. از آنجایی که معمولاً حداقل و حداکثر دما در آپارتمان‌ها در همین سطح قرار دارد، بنابراین سازگاری با  دمای آپارتمانی برای گیاه کار دشواری نخواهد بود. لذا با کمی دقت در فصول مختلف سال به راحتی می‌توانید شرایط دمایی مناسب را برای گیاه فراهم نمایید. در فصل تابستان از قرار دادن گلدان در کنار پنجره اتاقها جداً خودداری نمایید، زیرا نور مستقیم خورشید و گرمای زیاد برای گیاه مضر است.

در زمستان نیز مواظب باشید تا به گیاه قهر و  آشتی شما سرمای زیاد نرسد. زیرا سرمای شدید گیاه را به شدت ضعیف  خواهد کرد. جالب است بدانید که گیاه نسبت به سردی محیط حساسیت بیشتری از خود نشان می‌دهد تا به گرمای محیط. به طور کلی گیاه به شرایط دمایی معتدل و میانه نیاز دارد، دمایی که نه زیاد گرم باشد و نه زیاد سرد. در غیر این صورت برگها سیاه و زرد شده و خیلی زود از بین میرود.

خاک متناسب با گیاه قهر و آشتی

همانطور که اشاره شد زیست بوم گیاه قهر و آشتی آمریکای جنوبی و مرکزی است. بنابراین شرایط مطلوب برای رشد و نمو گیاه خاکهای جنگلی و اسیدی خواهد بود. بهتر است از خاک پیت ماس آلمانی گرامافلور در ترکیب با پرلیت استفاده شود و در مواقعی که گیاه در فصول رشدی خود قرار دارد، بهتر است از ترکیب خاک باغچه مرغوب با کوکوپیت و یا خاک برگ استفاده شود.

همچنین مخلوط خاک غنی شده با مواد آلی با پیت ماس و کوکوپیت و همچنین کود ورمی کمپوست، می تواند پیشنهاد جالبی برای تامین منابع خاکی گیاه به شمار آید. همانطور که اشاره شد گیاه برای رشد و نمو نیازمند خاک جنگلی و اسیدی دارد. بنابراین همواره از قلیایی شدن خاک محافظت کنید. چون فوراً موجب از بین رفتن گیاه خواهد شد. مناسب بودن خاک گلدان نسبت مستقیمی با رشد و طراوت گیاه دارد. بنابراین در صورتی که همه‌ی شرایط خاکی گیاه فراهم باشد، شاهد رشد بهینه برگ‌ها خواهید بود.

کوددهی گل قهر و آشتی

یکی دیگر از فاکتورهای مهم در نگهداری گل قهر و آشتی رعایت پروتکل های مربوط به کوددهی آن است. البته این مساله کار بسیار سخت و پیچیده‌ای نیست. کافیست در آن دقت لازم صورت گیرد. زمان مناسب برای کود دهی به این گیاه در تابستان هر 2 هفته یکبار و در فصول پاییز و زمستان هر هفته یکبار می‌باشد. بهتر است بدین منظور از کودهای غنی از پتاسیم نظیر: کودهای گوجه فرنگی، کودهای گرین گروس تولید شده در کشور ایتالیا، کودهای سوئیسی اورال و کودهای اسپانیایی گل پرور استفاده شود. همانطور که پیشتر نیز بدان اشاره شد، گیاه بخشی از انرژی لازم برای اجرای مکانیزم دفاعی خود (باز و بسته شدن برگ‌ها) را از نور خورشید و طی چرخه‌ی فتوسنتز تامین خواهد کرد.

در چرخه فتوسنتز وجود پتاسیم لازم و ضروری خواهد بود و لذا توصیه‌ی ما بر این است که برای کوددهی به گیاه از کودهای غنی از پتاسیم استفاده گردد. همچنین استفاده از کودهای NPK  که عناصر و مواد مغذی همانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم را در خود دارد، بسیار مناسب خواهد بود. از آنجایی که در این کودها نیتروژنN، فسفرP و پتاسیمK به صورت درصد 20-20-20 وجود دارد به این نوع از کودها در بازار کودهای سه 20 نیز گفته می‌شود.

هرس نمودن گل قهر و آشتی

به منظور هرس کردن کافی است که شاخ و برگ‌های خیلی بزرگ را که جلوی رسیدن نور خورشید به قسمت‌های میانی گیاه را گرفته‌اند را کوتاه کنید. توجه داشته باشید که در این کار افراط نکنید. زیرا این کار می تواند به گیاه صدمه بزند.

تعویض گلدان گل قهر و آشتی

تعویض گلدان به دلایل مختلفی نظیر تجدید خاک گلدان و یا تامین فضای مناسب برای رشد گیاه قهر و آشتی صورت می‌گیرد. به طور کلی توصیه می‌شود که سالی یکبار قبل از فرا رسیدن فصل رشد گیاه که بهار و تابستان می‌باشد اقدام به تعویض خاک گلدان نمایید.  علاوه بر آن هر زمان که احساس کردید گیاه برای رشد نیاز به فضای بیشتری دارد می‌توانید به این کار مبادرت ورزید. پیشنهاد ما برای گیاهان کوچک گل قهر و آشتی استفاده از گلدانی است که دهانه آن در حدود 8 سانتیمتر قطر داشته باشد. برای گیاهان بالغ از گلدان با قطر دهانه 13 الی 18 سانتیمتر پیشنهاد می‌گردد.

اهمیت فضای مناسب برای رشد گیاه در این نکته نهفته شده است. در صورتی که فضای رشد گیاه کوچک باشد، ریشه‌ها دچار خفگی می‌شوند و در صورت بزرگی بیش از اندازه گلدان به دلیل اینکه نسبت‌های کود و خاک و آب بیشتر از نیاز ریشه است، گیاه را از بین خواهد برد. همچنین در صورت بزرگی بیش از اندازه گلدان، گیاه بیشتر انرژی خود را صرف ریشه‌زایی خواهد نمود و در نهایت تناسب رشدی گیاه در سایر بخش‌ها مختل خواهد شد.

روش تکثیر گیاه قهر و آشتی

برای تکثیر گل قهر و آشتی دو روش مرسوم می‌باشد که به تفصیل بیان خواهد شد.

روش اول: کاشت بذر

برای این منظور می‌بایست بذر تهیه شده را در فصل بهار یا تابستان بکارید. لازم است قبل از کاشت بذر آن را به مدت 1 یا 2 روز در آب قرار دهید. در صورتی که فرصت کافی را نداشتید یک الی دو روز صبر کنید. می‌توانید قبل از عملیات کاشت بذر آن را به مدت یک ساعت در یک ظرف آب که ترکیب ۵ لیوان آب جوش و ۱ لیوان آب سرد است قرار دهید. سپس بذر را در عمق سه سانتیمتری خاک کاشت نمایید. بین 14 الی 21 روز زمان لازم است تا گیاه جوانه بزند. در این مدت به منظور استریل کردن محیط می‌توانید روی آن یک نایلون پلاستیکی بکشید. با استفاده از هورمون‌های ریشه زایی به فرایند رشد ریشه و جوانه‌زنی سرعت بخشید.

روش دوم:  قلمه زدن

در این روش در فصل رشد گیاه و یا در فصل تابستان، شاخه‌های نرم و بدون گل را به طول 10 سانتیمتر یا حداقل طول یک گره را برش زده و در خاک مرطوب و مناسب کاشت نمایید. سپس روی آن را با نایلون بپوشانید. نکته قابل توجه در قلمه زنی این مورد می‌باشد که غلاف گیاه کاملاً باید بالغ باشد.

بیماری‌ها و آفت‌ها و روش درمان

کنه

اصلی‌ترین آفتی که این گیاه را درگیر می‌کند کنه می‌باشد. کنه برگ‌های گیاه را کم رنگ نموده و به شکل تار عنکبوت درخواهد آورد. دمای پایین و رطوبت کم دو عاملی است که ابتلا به کنه را در این گیاه افزایش خواهد داد.

بیماری‌های قارچی و پوسیدگی

این مورد بیشتر در فصل زمستان رخ خواهد داد. معمولاً در این فصل رطوبت خاک کمتر از دست خواهد رفت. در صورتی که فواصل آبیاری به خوبی تنظیم نشود موجب پوسیدگی ریشه‌ها و در نهایت ایجاد بیماری های قارچی در آن خواهد شد.

شپشک آرد آلود، تریپس، شته و عنکبوت قرمز

از دیگر صدماتی که ممکن است گل قهر و آشتی منزلتان را درگیر نماید آفت‌هایی نظیر شپشک آردآلود، تریپس، شته و عنکبوت قرمز است که به طور معمول در این گیاهان رایج خواهد بود.

روش درمان بیماریهای گیاه قهر و آشتی

برای درمان بیماری‌ها و آفات فوق الذکر کافی است که قسمت آسیب دیده برش داده شود. به هیچ عنوان از نباید از حشره کش‌های گیاهی یا صابون های حشره‌کش و مواد شیمیایی استفاده نمایید.

در پایان امیدواریم توضیحات بالا  مورد توجه شما دوستان واقع شده باشد.