هویا: شیوه‌ی نگهداری و بیماری‌های آن

هویا: شیوه‌ی نگهداری و بیماری‌های آن

مقدمه| نگهداری و رشد گیاه هویا (Hoya)

امروزه نگهداری گل و گیاهان در آپارتمان‌ها و منازل مسکونی و حتی مجتمع‌های تجاری طرفداران زیادی پیدا کرده‌است. استفاده از گیاهان برای این مکان‌ها علاوه بر اینکه به زیبایی منزل و محل کار ما کمک می‌کند، تاثیرات مفیدی بر روی سلامتی جسمی و روحی ما نیز دارد. نکته‌ مهمی که وجود دارد این است که مراقبت از هر نوع گیاه آپارتمانی شرایط خاص خود را دارد. و اگر اصول و شرایط نگهداری از یک نوع گیاه را نداشته باشیم، نمی‌توانیم از آن در منزل استفاده کنیم. به همین خاطر قبل از هر چیز باید با این شرایط آشنا شویم. در این مقاله می‌خواهیم شما را با اصول نگهداری و رشد گیاه هویا (Hoya) آشنا کنیم. با ما همراه باشید.

گیاه هویا (Hoya) از دسته گل‌های سپاسی سانان یا همان (Gentianales) است. هویا جز خانواده خَرزَهره‌ایان (Apocynaceae) و زیر خانواده اِستَبرَقیان (Asclepiadoideae) نیز هست. این گیاه در جوامع مختلف به نام‌های پیچ مومی، شمعی، گل چینی (Porcelain Flower) و گیاه مومی (Wax Plant یا Wax Vine یا Wax Flower) نیز مشهور است. گیاه هویا  توسط یک گیاه شناس اسکاتلندی به نام Thomas Hoy و دوست او، هویا (Hoya) نامیده شده‌است. این گیاه در بین ایرانیان قدیم به وژیک نیز معروف بوده‌است. علت این نامگذاری، شهد بسیار شیرین این گیاه است که از آن به زمین می‌چکد. در واقع ورژیک از دو بخش وش و ژیک تشکیل شده.  کلمه وش به معنای شیرین و ژیک به معنای قطره باران است.

گیاه هویا و ویژگی‌های آن

برای نگهداری و رشد گیاه هویا ابتدا باید با ویژگی‌های این گیاه آشنا شوید. هویا یک گیاه رونده چند ساله است. این گیاه در تمام فصول سال، سبز است. و در روی زمین یا چسبیده به دیوار و مناطق صخره‌ای وجود دارد. این گیاه بومی نواحی قاره آسیا و نواحی معتدل (مثل چین، هند، گینه نو، فیلیپین،استرالیا و..) است. همچنین دارای برگ‌های گوشتی یا ساکولنت بوده و انواع مختلف آن‌ها از نظر سایز، رنگ، بافت و آرایش رگبرگ‌هایشان با یکدیگر متفاوت هستند. یکی از نقاط قوت هویا این است که آن را هم می‌توان در محیط بیرون و هم محیط داخل کشت داد.

چند گونه محبوب گیاه هویا شامل Hoya Carnosa، Hoya Obovata، Hoya Australis، Hoya Keysii و Hoya Kerrii می‌شوند؛ این گونه‌ها تا حد زیادی مشابه هم هستند ولی تفاوت‌هایی نیز دارند. از گونه‌های مختلف هویا در ایران گونه کارنوزا (گیاه تصفیه کننده هوا در منازل) و کِری بسیار محبوب هستند. بسته به نوع گیاه هویا، طول آن می‌تواند بین ۱ تا ۱۸ متر باشد. برگ‌های این گیاه نیز به گونه و نوع آن بستگی دارد، به صورتی که ممکن‌است پرزی، نرم یا مومی و پرسلن باشد. برخی از گونه‌های این گیاه، دارای گل هستند، که شکل و رنگ آن‌ها نیز بر حسب نوعشان متفاوت است.

شرایط نگهداری و رشد گیاه هویا

برای نگهداری هر گیاهی شرایط و اصول خاصی لازم است که اگر رعایت شود، می‌توان گیاه مورد نظر را سالیان سال سالم نگه داشت و از زیبایی آن لذت برد. در این بخش می‌خواهیم به فاکتورهای لازم برای نگهداری و رشد گیاه هویا بپزدازیم:

نور مناسب

اصولا این گونه از گیاهان نباید در معرض نور شدید و طولانی و مستقیم قرار بگیرند. البته به جز گونه‌های Kerrii و Crassicaulis  که می‌توانند تا ۹۰ درصد مقاومت در برابر نور مستقیم از خود نشان دهند و آسیب نبینند. به همین دلیل اصولا قرار دادن این گیاهان در نزدیکی و روبه‌روی پنجره‌های جنوبی کار درستی نیست. چرا که باعث آسیب دیدن برگ‌ها می‌شود. گیاه هویا را می‌توان در معرض نور غیرمستقیم یا فیلترشده قرار داد. و یا اینکه با فاصله ۳۰ سانتی‌متری تا یک متری از پنجره‌های جنوبی قرار داد. راه دیگر این است که از پارچه‌هایی که قابلیت جذب ۵۰ تا ۸۰ درصد نور خورشید را دارند استفاده کرد، تا این گیاه در معرض نور آسیب نبیند.

البته با اینکه دو گونه از این گیاه مقاومت زیادی از خود در برابر نور نشان می‌دهند. ولی باز هم از نظر میانگین مقاومت، جزء گیاهان حساس هستند. و  تابش مستقیم نور خورشید به آن‌ها باعث از بین رفتن کلروفیل‌های موجود در برگ‌هایشان و اختلال در فرآیند فتوسنتز می‌شود. درنهایت باعث از بین رفتن گیاه می‌شود‌. در گونه‌هایی مثل Vitellina  نیز برگ‌ها وقتی در معرض نور مستقیم خورشید قرار می‌گیرند، به رنگ قرمز در می‌آیند. این امر منظره زیبایی را ایجاد می‌کند. ولی طولانی شدن این فرآیند باعث سوختن برگ‌های گیاه و از بین رفتن آن می‌شود. البته در فصل‌های پاییز و زمستان به علت کم بودن شدت نور خورشید، لازم است که این گیاهان را در جلوی پنجره‌های جنوبی قرار دهید تا بتوانند نور مورد نیاز خود را تامین کنند.

آبیاری

برای نگهداری و رشد گیاه هویا، توصیه می‌کنیم زمانی به گیاه آب بدهید که تا عمق ۴ سانتی‌متری خاک گلدان، آب اضافه شده خشک شده باشد. البته اگر گلدان یا خاک محل نگهداری هویا به خوبی زهکشی شده باشد و خیلی سنگین نباشد، آبیاری زیاد گیاه هم مشکلی ایجاد نمی‌کند. ولی چون اکثرا به این موضوعات دقت نمی‌شود، بهتر است که شرایط آبیاری رعایت شود.

البته میزان آبیاری به فصول مختلف سال و محل قرارگیری گلدان نیز بستگی دارد. مثلا در فصل تابستان و یا در شرایطی که گلدان‌ها نیز پنجره‌های جنوبی و تابش مستقیم آفتاب هستند، آبیاری باید حدودا هر دو هفته یکبار باشد. اما در فصول سرد مثل زمستان میزان آبیاری به ماهی یکبار نیز می‌رسد. توجه داشته باشید که اگر این گیاه زیاد در معرض آبیاری قرار بگیرد، دچار پوسیدگی ریشه و بیماری‌های قارچی می‌شود که یکی از دلایل اصلی و عمده مرگ این نوع گیاهان است.

رطوبت

گیاه هویا به رطوبت‌های متوسط تا زیاد عادت دارند، چرا که مربوط به نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری هستند و از آن جهت حتی به باران‌های موسمی نیز عادت دارند. در نتیجه برای نگهداری این گیاهان به رطوبت زیادی احتیاج داریم. گونه‌هایی از این گیاه که فاقد برگ‌های گوشتی هستند و بیشتر برگ‌های نازک دارند، حتما باید تحت رطوبت ۶۰ تا ۸۰ درصدی قرار بگیرند تا بتوانند به زندگی خود ادامه دهند، در غیر این صورت از بین خواهند رفت.

در فصل تابستان نیز برای تامین این رطوبت می‌توانید از فرآیند غبارپاشی استفاده کنید. اصولا تامین این میزان رطوبت در منازل تقریبا غیر ممکن است، اما می‌توان از دستگاه‌های بخور در کنار گلدان استفاده کرد و یا اینکه گلدان را بر روی ظرف حاوی آب و سنگ گذاشت تا حالت جزیره‌ای پیدا کند و رطوبت مورد نیاز آن تامین شود. البته توجه داشته باشید که در حالت جزیره‌ای ریشه گیاه نباید داخل آب باشد چرا که پس از مدتی پوسیده شده و از بین می‌رود.

دما

نکته‌ دیگری که باید در اصول نگهداری و رشد گیاه هویا رعایت شود، دمای محل نگهداری این گیاه است. از گونه‌های مختلف این گیاه به جز کارنوزا (یا کارنوسا) که مقاومت خوبی از خود در برابر وزش باد سرد در زمستان نشان می‌دهند، مابقی گونه‌ها در برابر دمای پایین حساسیت دارند. این گونه‌ها در زمستان نباید در دمای پایین تر از ۱۰ درجه سانتی گراد و در تابستان‌ها در درمان بالاتر از ۳۵ درجه سانتی گراد قرار بگیرند.

این نکته خصوصا برای شهرهای کویری که دارای شب‌های سرد و روزهای گرم هستند، بسیار مهم و حائز اهمیت است. در نتیجه اگر گیاه را در باغچه نگهداری می‌کنید حتما از سایه بان برای محافظت از آن استفاده کنید. در زمستان نیز می‌توانید دور تا دور گیاه را پارچه یا پلاستیک قرار دهید تا دمای اطراف آن به کمتر از ۱۰ درجه نرسد و در روز هم پارچه و پلاستیک را بردارید تا تحت دمای کافی قرار بگیرد.

خاک

گیاهان اپی فیت از جمله گیاهانی هستند که می‌توانند بر روی اکثر گیاهان دیگر رشد کنند، بدون اینکه به گیاه مورد نظر آسیبی وارد کنند. در حقیقت این گیاهان یک زندگی انگلی بی خطر دارند. در نتیجه نسبت به خاک حساسیت زیادی ندارند و حتی در خاک‌های نه چندان غنی نیز می‌توانند رشد کنند. اما مشکلی که وجود دارد این است که در منازل و باغچه‌ها شرایط برای این نوع زندگی هویا وجود ندارد.  در نتیجه باید برای آن خاکی کاملا غنی از مواد معدنی و دارای زهکشی عالی استفاده کرد. از انواع خاکی که می‌توان برای نگهداری و پرورش این گیاه استفاده کرد می‌توان به خاک گلدان، خاک مخصوص گیاه ساکولنت و کاکتوس، کمپوست اشاره کرد.

همچنین در نظر داشته باشید که خاک گیاه هویا باید زهکشی خوبی نیز داشته باشد.  مانع عبور جریان آب هم نشود. چرا که در آن صورت باعث پوسیدن ریشه‌های گیاه می‌شود. البته این زهکشی نباید به صورتی باشد که باعث شسته شدن و از بین رفتن مواد معدنی و املاح و همچنین فرسایش خاک شود.

کود دهی

اکثر گونه‌های گیاه هویا در منطقی رشد می‌کنند که دارای خاک آهکی هستند‌. در نتیجه سازگاری این گیاهان با خاک‌هاییی با pH  قلیایی است. و باید هنگام خرید کودهای مایع برای این گیاه به آن دقت شود. برای نگهداری و رشد گیاه هویا می‌توان از کودهای گیاهان زینتی، استفاده نمود. اگر pH  خاک شما اسیدی است، می‌توانید پوست تخم مرغ یا پوست شتر مرغ را ریز ریز کرده و در داخل خاک قرار دهید. به طوری در همه جای خاک پخش شود. در اینصورت با آب دادن به خاک این پوسته‌ها باعث افزایش آهک خاک و در نتیجه افزایش pH  خاک شما می‌شوند.

نوع دیگری از کودها که می‌توانید برای این گیاهان استفاده کنید، کودهای نیتروژن‌دار و فسفردار هستند. میزان کود دهی نیز بستگی به فصل‌ها دارد. به طوری که در فصل رشد باید هر ۲ هفته یک‌بار یا نهایت هر یک ماه یک‌بار به گیاه کود داده شود. ولی در فصل زمستان باید کود دهی متوقف شود. چرا که گیاه هویا یک فاز نیمه خواب زمستانی دارد.

هرس کردن

یکی از نکات بسیار مهم در نگهداری و رشد گیاه هویا، هرس کردن اصولی و به موقع آن است که معمولا زیاد مورد توجه قرار نمی‌گیرد. اصولا گیاه هویا رشد سریع و زیادی دارد. در نتیجه در هرس کردن آن حتی اگر مجبور شویم به‌خاطر خشک شدگی و پژمردگی برگ‌ها تعداد زیادی از آن‌ها را جدا کنیم، مشکلی ایجاد نمی‌شود. اگر این گیاه را در باغچه خود دارید، می‌توانید با استفاده از نرده‌ها یا داربست رشد طولی آن را کنترل کنید. یا اگر لازم است می‌توانید این گیاه را در محل گره‌ها هرس کنید. البته چون از این منطقه شیرابه گیاه خارج می‌شود، معمولا آن را به وسیله چسبی محدود می‌کنند.

توجه داشته باشید که در هنگام هرس کردن هرگز دمبرگ‌ها را قطع نکنید. چرا که این منطقه پایه و محل رشد گل آذین و شکوفایی است. این منطقه قسمتی است که گل‌های گیاه در سال آینده در آن رشد خواهند کرد.  در صورت قطع کردن آن گل دهی گیاه کاملا عقب خواهد افتاد.

تعویض گلدان هویا

از آنجایی که گیاه هویا یک گیاه اپی فیتیک است، ریشه‌های آن عمدتا برای اتصال به درختان و گیاهان دیگر است و در نتیجه رشد سریعی ندارد. در نتیجه به ندرت زیاد دچار فشردگی و خفگی ریشه‌ها در گلدان می‌شود. به همین منظور اصلا لازم نیست که گلدان این گیاه به سرعت عوض شود.  حتی سالی یک‌بار هم برای این کار زیاد است.

اصولا برای نگهداری و رشد گیاه هویا بسته به نوع گونه آن، هر ۳ تا ۵ سال یک‌بار لازم است که گلدان آن عوض شود. حتی برای برخی گونه‌ها تا ده سال نیز می‌توان از یک گلدان استفاده کرد. اساسا زمانی که ریشه‌های گیاه از پایین گلدان بیرون بزند، آن ‌گلدان را با گلدان بزرگتری عوض می‌کنند.

نحوه تکثیر گیاه هویا

از مزایای گیاه هویا تکثیر راحت و عالی این گیاه در محیط‌هایی چون منازل و حتی مجتمع‌های مسکونی است. تکثیر این گیاه از طریق قلمه زدن بسیار راحت است. برای قلمه زدن باید حدود ۱۰ سانتی متر از گیاه بالغ را که حدود ۲ تا ۶ برگ دارد، جدا کرد. بهتر است این کار در فصل بهار که فصل رویشی گیاه است و ریشه آن می‌تواند تکثیر کند و ریشه زایی کند، انجام شود تا بتواند زنده بماند. سپس قلمه را در آب حاوی هورمون‌های ریشه زایی بگذارید.  وقتی که ریشه‌های جدید گیاه را مشاهده کردید، می‌توانید آن را درون گلدان قرار دهید.

حتما توجه داشته باشید که خاک گلدانی که قلمه درون آن است تا زمانی که گیاه جدید رشد می‌کند باید مرطوب باشد، تا راحت بتواند ریشه زنی کند. به همین خاطر توصیه می‌شود که قلمه و گیاه بالغ در درون یک گلدان قرار داده نشود تا رطوبت ناشی از خاک قلمه باعث پوسیدگی ریشه گیاه بالغ نشود.

مشکلات و راه‌های درمان گیاه هویا

از مسائل دیگری که باید در نگهداری و رشد گیاه هویا به آن توجه شود، مشکلاتی است که ممکن‌است برای این گیاه ایجاد شود. معمولا گونه‌های مختلف گیاه هویا مقاوم به آفات و حشرات مختلف هستند ولی در صورتی که شرایط نگهداری اصولی از گیاه به طور کامل رعایت نشود و گیاه ضعیف شود ممکن است شپشک آرد آلو زیر برگ‌ها و نزدیک گره‌ها و شته‌ها نزدیک گل‌ها دیده شوند. این اتفاق در گونه کِری که شهد زیادی تولید می‌کند، رایج‌تر است. علاوه‌بر این‌ها گیاه، ممکن است با آفت‌هایی چون ریشک بال و هیره عنکبوتی نیز روبه‌رو شود‌. برای دفع آفات و حشره‌ها استفاده از روغن باغبانی و صابون حشره کش توصیه می‌شود.