سرخس: روش نگهداری و بیماری‌های آن‌

نگهداری و بیماری‌های سرخس و روش درمان آن‌ها

سرخس‌ها گروهی از گیاهان زیبا با انواع گوناگون از دسته نهان‌زاد آوندی هستند. نام علمی سرخس بوستون، برگ شمشیری (Nephorlepsis Exallata) بوده و جزو خانواده سرخس‌ها است. این نوع سرخس نهایتا تا ۹۰ سانت ارتفاع و ۱۲۰ سانت پهنا رشد می‌کند. سرخس ساقه ندارد و برگ‌های آن مستقیما از ساقه‌های زیرزمینی نشأت می‌گیرند. طول برگ‌های سرخس معمولا به ۲۰ تا ۷۰ سانتی‌متر می‌رسد، این میزان اگر گیاه در زادگاه اصلی خود قرار گیرد می‌تواند به ۲۵۰ سانتی‌متر نیز برسد. در این مقاله قصد داریم به نگهداری و بیماری‌های سرخس و درمان آن‌ها بپردازیم.

نگهداری از سرخس در منزل و آپارتمان طرفداران زیادی دارد. این گیاه زیبا در اقلیم‌های شرجی بهتر دوام می‌کند. سرخس در جنگل‌های سرد و مرطوب زیر سایه درختان رشد می‌کند در نتیجه باید سعی کنید چنین محیطی را برای آن فراهم نمایید. این گیاه که دارای بیش از ۳۰ گونه بوده و بومی مناطق استوایی است، به طور وحشی در نواحی شمال ایران از جمله مازندران، گیلان، سواحل دریای خزر بین آستارا و اردبیل و استان آذربایجان رشد می‌کند. در طول ماه‌های سرد باید حتما این گیاه را در فضای بسته نگه دارید.

انواع سرخس

سرخس‌ها انواع مختلفی دارند اما اکثر آن‌ها متعلق به دسته‌های همیشه سبز یا برگ‌ریز هستند. هر کدام از این گونه‌ها نیز شرایط نگهداری متفاوتی دارند. برخی از سرخس‌های همیشه سبز در هوای سرد نیز رشد می‌کنند اما برخی از آن‌ها مانند سرخس برگ‌ریز مناطق گرم را ترجیح می‌دهند. در نتیجه بهتر است سرخس خود را بشناسید و با توجه به نوع آن، روش نگهداری و بیماری‌های سرخس را فرا گیرید.

نگهداری و بیماری‌های سرخس همیشه سبز در زمستان

سرخس همیشه سبز اگر در مناطق مناسبی قرار گیرد، در زمستان هم سبز خواهد بود و رشد می‌کند. می‌توانید این گونه سرخس را در بهار که برگ‌های قدیمی آن پژمرده شده و می‌افتند و برگ‌های تازی تولید می‌کند، هرس نمایید. این گونه از سرخس معمولا برای آرایش دسته‌های گل استفاده می‌شود و یک نوع محبوب آن، سرخس کریسمس است.

نگهداری و بیماری‌های سرخس برگ‌ریز در زمستان

این نوع سرخس در زمستان سبز نمی‌شود. بهترین زمان برای هرس کردن آن‌ها، هنگام پاییز است که برگ‌ها پژمرده شده و می‌ریزند. برای نگهداری و بیماری‌های سرخس برگ‌ریز در ماه‌های زمستان نیز بهتر است آن را با پوشش خاکپوش یا مالچ گرم نگه دارید. در بهار کم‌کم شاخه‌ها و برگ‌های جدید آن پدیدار می‌شوند. پرسیاوشان یک نمونه محبوب از سرخس برگ‌ریز است.

نمونه‌هایی از انواع سرخس

• پرسیاوشان معمولی:

  این نوع سرخس دمبرگ دراز بی‌کرک و براق با پهنکی از تقسیمات کوچک دارد. پرسیاوشان معمولی اکثرا در مناطق مرطوب در کنار جویبارها و حلقه چاه‌های آب رشد می‌کند.

•  مارزبان:

  این گونه از سرخس دو نوع برگ عقیم و بارور دارد. برگ عقیم آن بیضی‌شکل، دارای کناره‌های کامل بوده و هاگدان ندارد. اما برگ بارور دو ردیف هاگدان باریک و لوله‌ای شکل دارد.

•  بسپایک:

  این نوع سرخس همیشه سبز، برگ‌های پایا یا چند ساله داشته و حلقه مکانیکی هاگدان ناقص دارد. رگبرگ‌های فرعی برگ‌های آن به لبه نمی‌رسند.

• زنگی دارو:

  ساقه زیرزمینی این گونه از سرخس، از باقی‌مانده پوسیده برگ‌های قبلی پوشیده شده و حلقه مکانیکی هاگدان آن ناقص است.

•  بلوطی:

  این سرخس ساقه‌ای خزنده و بدون گل دارد که به صورت افقی در زیر سطح زمین رشد کرده و برگ‌ها از این ساقه‌ها به صورت عمودی رشد می‌کنند. تولید مثل سرخس بلوطی از طریق هاگ‌های ریز در زیر برگ انجام می‌گیرد.

•  شاخ گوزنی:

  این نوع سرخس برگ‌های مشابه شاخ گوزن دارد. برای نگهداری و بیماری‌های سرخس شاخ گوزنی، توجه کنید که حداقل دمایی که این گیاه می‌تواند تحمل کند ۵ درجه سانتی‌گراد است. این گونه سرخس در طبیعت روی درختان دیگر رشد می‌کند؛ به همین دلیل برای خاک آن باید از مخلوط خاک و برگ بهره گیرید.

•  بانوی شرقی یا خاوری:

  برگ‌های این گیاه حدود ۳۰ تا ۷۰ سانتی‌متر طول داشته و شکل آن‌ها متغیر است. این گونه سایه را دوست دارد و رنگ‌های قرمز زیبایی در برگ‌های آن پدیدار خواهد شد.

شرایط نگهداری و بیماری‌های سرخس

• دما:

  سرخس‌ها معمولا در محیط هایی با دمای بین ۱۸ تا ۲۴ درجه دوام می‌آورند. اگر سرخس خود را در خارج از منزل نگهداری می‌کنید، در زمستان آن را به داخل منتقل کنید تا سرمازده نشود.

• خاک:

  خاک سرخس باید دارای زهکشی بالا، سبک و غنی از مواد غذایی باشد. مناسب‌ترین خاک برای رشد این گیاه، خاک جنگلی یا ترکیبی از پیت‌ماس، شن درشت و خاک لومی به میزان مساوی است. وقتی سرخس را در محیط خانه قرار می‌دهید، باید حتما از ارگانیک بودن خاک اطمینان حاصل کنید و درون آن خزه و ذغال قرار دهید.

• نور:

  سرخس میزان متوسطی از نور نیاز دارد و در سایه نیز می‌تواند رشد کند. به هیچ وجه سرخس را در معرض نور مستقیم خورشید قرار ندهید زیرا برگ‌های آن چروکیده و دارای لکه‌های قهوه‌ای می‌شوند. برای نگهداری و بیماری‌های سرخس، بهتر است آن را در سایه نسبی یا کامل قرار دهید.

این گیاهان در کنار پنجره‌های غربی و جنوبی نمی‌توانند به خوبی رشد کنند. آن‌ها در محیط هایی با نور کمتر رشد بهتری خواهند داشت اما نباید محیط به طور کامل تاریک باشد. در نتیجه بهترین شرایط برای آن‌ها این است که ۴ الی ۶ ساعت در معرض نور جانبی قرار گیرند.

• آبیاری:

  به سرخس‌ها بیش از حد آب ندهید تا برگ آن‌ها زرد نشود. همچنین باید از تخلیه شدن آب از گلدان اطمینان حاصل کنید پس حتما زیرگلدانی آن را پس از آبیاری تخلیه نمایید. توجه داشته باشید که بین دو آبیاری باید سطح خاک خشک شده باشد. آبیاری دو تا سه بار در هفته برای سرخس کافی است. توصیه می‌کنیم برای رشد بهتر گیاه از آب بدون املاح، مانند آب جوشیده سرد استفاده کنید.

از ریختن مستقیم آب روی برگ‌ها و غبارپاشی زیاد خودداری کنید تا برگ‌ها پژمرده نشوند. از آب معدنی استفاده نکنید زیرا موجب پوسیدگی ریشه گیاه می‌شود. برنامه آبیاری را بر اساس دمای اتاق تنظیم کنید؛ مثلا در دمای گرم‌تر از ۲۴ درجه آبیاری بیشتری انجام دهید. برای نگهداری و بیماری‌های سرخس در دمای کمتر از ۱۸ درجه بگذارید خاک خشک شود و بعد آبیاری کنید. زرد شدن رنگ گیاه نشانه آبیاری بیش از حد و پژمردگی آن نشانه کم‌آبی است.

• رطوبت:

  سرخس‌ها رطوبت را دوست دارند در نتیجه هرچه بیشتر آن‌ها را در معرض رطوبت قرار دهید بهتر است. اگر رطوبت محیط کم باشد سرخس به قهوه‌ای تغییر رنگ می‌دهد. می‌توانید سرخس را داخل حمام بگذارید تا مدتی در معرض رطوبت قرار گیرد یا برای آن از یک دستگاه بخور استفاده کنید.

شما همچنین می‌توانید یک ظرف آب را در کنار سرخس قرار دهید (آب داخل ظرف با گیاه برخورد نکند) و با تبخیر این آب، رطوبت اطراف گیاه بالا خواهد رفت. همچنین می‌توانید با کمک اسپری آب مناسب با دمای محیط، برگ‌های سرخس را غبارپاشی کنید. علاوه بر این‌ها می‌توانید سرخس را به جای گلدان سفالی، در گلدان پلاستیکی قرار دهید زیرا این گلدان‌ها رطوبت را بهتر نگه می‌دارند.

• کوددهی:

  همانطور که گفته شد، سرخس‌ها به طور طبیعی در جنگل رشد می‌کنند که در آن خاک توسط گیاهان پوسیده غنی می‌شود؛ در نتیجه باید از خاک حاصلخیز برای سرخس استفاده کنید. بهتر است در فصل رشد بین فروردین تا شهریور گیاه را کوددهی کنید و تنها یک بار در ماه، کود مایع را به آن اضافه کنید. از آنجا که در فصل زمستان رشد آن کندتر می‌شود، باید هر دو تا سه ماه این کار را انجام دهید. کود عصاره ماهی برای نگهداری و بیماری‌های سرخس گزینه مناسبی است. مواظب باشید که بیش از حد کوددهی نکنید تا ساقه‌های گیاه نسوزند.

• هرس:

  با رشد شاخه‌های جدید، روی شاخه‌های قدیمی سایه می‌افتد و آن‌ها قهوه‌ای و خشک می‌شوند. برای حفظ ظاهر گیاه بهتر است این شاخه‌های قدیمی را از آن جدا کنید. همچنین در صورت نیاز می‌توانید برخی شاخه‌ها را کوتاه کنید زیرا سرخس در این مورد تحمل بالایی دارد. توصیه می‌شود در ماه‌های سرد گیاه را هرس کنید و در بهار بگذارید به رشد خود ادامه دهد.

• تعویض گلدان:

  با خاکستری شدن برگ‌های گیاه، بهتر است جای آن را با یک گلدان بزرگ‌تر عوض کنید. ریشه‌های سرخس نسبتا سریع رشد می‌کنند پس بهتر است بررسی کنید که آیا ریشه آن به خارج از گلدان رشد کرده است یا خیر. گلدان جدید آن باید حداقل ۱۰ سانتی‌متر از گلدان قبلی عریض‌تر باشد. در گلدان جدید یک لایه شن یا سنگریزه بریزید و سپس یک لایه خاک اضافه کنید. خاک را در اطراف لبه‌های گلدان فشار دهید تا دور مرکز یک گودی ایجاد گردد. با فشار دادن یا وارد کردن ضربه‌های آرام به طرفین گلدان، ریشه‌ها شل می‌شوند و می‌توانید سرخس را از گلدان قبلی بردارید. پایه سرخس را بگیرید، گلدان را برعکس کنید و به آرامی گلدان را از ریشه جدا نمایید.

گیاه را در گلدان جدید قرار دهید و مقداری خاک به اطراف ریشه اضافه کنید. فشاری آرام به سمت پایین وارد کنید تا جای خاک بیشتری باز شود. برای جا افتادن گیاه در گلدان جدید، آن را در مکانی آفتابی (نه در معرض نور مستقیم) قرار دهید و آن را آبیاری کنید.

تکثیر

سرخس در محیط آپارتمان می‌تواند به دو روش تقسیم بوته و کاشت اسپور تقسیم شود.

• تقسیم بوته: سرخس فقط ساقه زیرزمینی دارد که برگ‌ها از آن‌ها خارج می‌شوند. در روش تقسیم بوته، پس از تولید ساقه‌های رونده ریشه‌زا توسط گیاه، آن‌ها را با چاقوی تیز ضدعفونی‌شده ببرید. برای نگهداری و بیماری‌های سرخس گلدانی با قطر دهانه ۹ سانتی‌متر انتخاب کرده و بستر کاشت مناسب حاوی کمپوست بذر و قلمه یا کمپوست گلدانی مناسب را در آن قرار دهید. خاک را مرطوب کرده و گیاه را در آن بکارید، مواظب باشید که آسیبی به ریشه‌های نازک آن وارد نشود. گلدان جدید را در محلی گرم با دمای ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد و دور از تابش مستقیم آفتاب قرار دهید.
• کاشت هاگ یا اسپور: در سطح زیرین برگ‌های سرخس هاگ‌هایی به وجود می‌آیند که می‌توان با کمک آن‌ها گیاه را تکثیر کرد. برای این کار، پس از اینکه اسپورها به رنگ قهوه‌ای تغییر رنگ دادند، برگ‌های بارور را قطع کنید و در پاکت‌های کاغذی قرار دهید. آن‌ها را در هوای خشک و دمای ۲۰ تا ۲۵ درجه نگهداری کنید تا برگ‌ها خشک شده و هاگ‌ها بریزند. سپس روی یک کاغذ، آن‌ها را جمع‌آوری کنید و در سینی بذر که حاوی کمپوست بذر و قلمه است بکارید. می‌توانید از بسترهای دیگری مانند خاک لوم و خاک‌برگ پوسیده یا آگار نیز استفاده کنید. نهایتا سینی بذر را با کیسه پلاستیکی کاور کنید.

زمانی که سرخس‌ها به ۲/۵ سانتی‌متر رسیدند، آن‌ها را بیرون بیاورید. سپس در گلدانی حاوی کمپوست با قطر دهانه ۶ سانتی‌متر قرار دهید. آن را از معرض نور مستقیم دور نگهداری کنید و برای آن زیرگلدانی قرار داده و آب را درون زیرگلدانی بریزید.

نگهداری و بیماری‌های سرخس و مشکلات آن

• شپشک آردآلود: این آفت، لکه‌های پنبه‌ای سفید روی برگ‌ها و ساقه گیاه ایجاد می‌کند. با تغذیه آن از شیره گیاه، گیاه تضعیف شده و نابود می‌گردد. برای کاهش این آفات و پاک کردن آن‌ها از روی گیاه، از پنبه آغشته به صابون استفاده کنید.
• شپشک سپردار: وجود این آفت با ایجاد لکه‌های سپردار نیمه‌کروی و برجسته به رنگ قهوه‌ای روی برگ‌های گیاه مشخص می‌شود. برای از بین بردن آن، از سموم حشره‌کش ارگانیک استفاده کنید.
• کنه: این آفت زیر برگ‌ها را تار عنکبوتی می‌کند و روی برگ‌ها لکه‌های بسیار ریز سفید یا زرد ایجاد می‌کند. برای جلوگیری از آن، رطوبت را افزایش و گرما را کاهش دهید.
• رنگ‌پریده شدن برگ‌ها: به علت نور زیاد محیط اتفاق می‌افتد. برای درمان، گیاه را به محلی با سایه بیشتر منتقل کنید.
• زرد شدن و ریختن برگ‌های پایینی: در صورت بروز این مشکل گیاه دچار اختلال شده است. برای نگهداری و بیماری‌های سرخس، آن را به طور منظم آبیاری کنید.
• رشد کند: در این صورت گیاه انرژی کافی و ممواد مغذی کافی ندارد. برای درمان، کوددهی کنید.
• سوختن و قهوه‌ای شدن نوک برگ: در اثر هوای گرم و کمبود رطوبت اتفاق می‌افتد. برای رفع مشکل، گیاه را در مکانی خنک‌تر قرار دهید و آن را منظم آبیاری کنید.
• خشک شدن برگ‌ها: اکثرا این مشکل در اثر خشکی آب و هوا به وجود می‌آید. برای بهبود وضعیت رطوبت لازم را برای آن فراهم کنید.