بونسای: شیوه نگهداری و بیماری‌های آن

گیاه بونسای درختچه­‌ای زیبا و کمیاب و نمونه کوچک و مینیاتوری از دیگر درختان موجود در طبیعت است. این گیاه زیبا طرفداران بسیار زیادی در سراسر جهان دارد و محصول هنر کشاورزان کشورهای چین و ژاپن است. این گیاه بومی شرق آسیاست و در هنر کاشت بونسای درختان به صورت فرم پاکوتاه به اشکال گوناگون درآورده می­‌شوند. بونسای از دو کلمه ژاپنی «بون» به معنی سینی و «سای» به معنی کاشتن تشکیل شده است؛ یعنی «کاشت درختان داخل سینی» و در واقع درختی است که در گلدان رشد می‌کند. یکی از فراوان‌ترین گونه‌های بونسای، بونسای «جنسینگ» است که سرعت رشد بالایی دارد. در ادامه با نحوه نگهداری و راه‌های درمان بیماری‌های این گیاه آشنا می­شویم.

مشخصات ظاهری گیاه بونسای

بونسای گیاهی از خانواده «موراسه» است؛ ریشه و ساقه‌های قوی آبشاری شکل و برگ‌های سبز روشن و نوک تیز به شکل بیضی دارد. بونسای نسخه کوچک شده از درختان بزرگ است که با تلاش‌های فراوان باغبانان به صورت مینیاتوری درمی­آید.

بونسای «جنسینگ» معروف­ترین گونه بونسای در ایران است. این گیاه زیبا از پیوند زدن گیاه «فیکوس» که دارای تاجی همیشه سبز است بر روی جنسینگ که دارای ریشه‌ای غده‌ای با شکلی خاص و منشعب با رشد کند است، به وجود آمده‌است. فیکوس جینسینگ، یک یا دو ریشه هوایی ضخیم دارد که شبیه  تنه درخت است و نسبت به شرایط نامساعد محیطی مقاومت زیادی دارد. واریته‌های ابلق «فیکوس جینسینگ» نیز در ایران پرورش می‌یابند.

شرایط  نگهداری بونسای جیسینگ

نور مناسب

بونسای جنسینگ به نور زیادی نیاز دارد. بهترین مکان برای نگهداری بونسای جنسینگ، پشت پنجره یا در مقابل نور غیرمستقیم آفتاب است. اگر نور کافی به بونسای جنسینگ نرسد، برگ‌ها خیلی زود شروع به ریزش خواهند کرد؛ بنابراین اگر نور کافی در محیط نگهداری این گیاه وجود ندارد، بهتر است از نور مصنوعی برای  آن استفاده کنید.

آبیاری مناسب

بونسای به آبیاری خیلی زیادی نیاز ندارد. این گیاه باید به شکل منظم و متوسط آبیاری شود؛ خاک بونسای باید همیشه کمی مرطوب و نمناک باشد. زمان آبیاری گیاه هنگامی است که تا عمق ۲ الی ۳ سانتی‌متری خاک خشک شده باشد.

آبیاری زیاد این گیاه، باعث زرد شدن برگ­های بونسای و رطوبت زیاد در خاک نیز موجب پوسیدگی گیاه خواهد شد. این گیاه در فصل رشد، به دو بار در آبیاری در هفته و در فصل استراحت به یک بار آبیاری در هفته نیاز دارد. اما کمبود آب هم باعث می‌شود که بونسای پس از مدتی پژمرده شده، طراوت خود را از دست بدهد و در پایان با ادامه این شرایط، از بین برود.

رطوبت مناسب

تامین رطوبت مورد نیاز گیاه، به رشد بهتر آن کمک می‌کند. برای تامین رطوبت گیاه بونسای بهتر است در زیر گلدان چند سنگ­ریزه قرار دهید و داخل زیرگلدانی، آب بریزید تا آبی که به تدریج تبخیر می­شود رطوبت مورد نیاز گیاه را تامین کند. همچنین برای تامین رطوبت گیاه بهتر است روزانه برگ‌های آن را را با اسپری آب مرطوب نمایید.

خاک مناسب

بهترین خاک برای نگهداری مناسب «بونسای جنسینگ» شامل کوکوپیت، خاک باغچه، خاکبرگ، ورمی کمپوست و ماسه است. برای گیاه بونسای باید از خاک سبک و با زه‌کش بالا استفاده شود تا خاک بتواند مقدار رطوبت زیادی را  برای گیاه ذخیره کند. برای تامین بهتر رطوبت برای این گیاه می‌توانید درصد استفاده از کوکوپیت را در خاک افزایش دهید.

 دمای مناسب

بونسای مختص مناطق گرمسیری است و بهترین دما برای نگهداری آن دمای بین ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد است. سعی کنید دمای نگهداری «بونسای جیسینگ» بیشتر از ۲۸ درجه سانتی‌گراد نشود. در صورت بالاتر رفتن دمای محیط، باید روی برگ­های گیاه را با اسپری آب غبارپاشی نموده و رطوبت مورد نیاز  برای آن را فراهم نمایید. این گیاه به دمای پایین­تر از  ۱۵ درجه سانتی‌گراد هم حساس است و در زمستان باید به محلی با دمای بالاتر منتقل شود. به طور کلی بونسای جنسینگ علاقه زیادی به گرما و نور دارد و در چنین محیط های پر نور و گرم به خوبی رشد می‌کند.

کوددهی

بونسای جنسینگ هم مانند سایر گیاهان آپارتمانی به تغذیه و کوددهی نیاز دارد. برای رشد بهتر گیاه هر ۲ هفته یک­بار از کودهای گیاهان زینتی استفاده کنید.کوددهی از اوایل بهار شروع شده و تا اواخر تابستان ادامه پیدا خواهد کرد.

هرس کردن

بهترین زمان هرس گیاه بونسای، فصل بهار و تابستان است. اولین هرس، پس از مشاهده ۵ الی ۶ برگ صورت می‌گیرد. در این حالت باید تعداد برگ‌ها را به ۲ یا  ۳ عدد کاهش بدهید. برای هرس باید شاخه‌هایی با پیچ و تاب غیر طبیعی و شاخه‌های ضخیمی که بطور نامتناسب در بالای گیاه هستند را هرس کنید. برای شکل دادن به درختچه می­توانید از سیم آلومینیومی استفاده نمایید؛ بدین صورت که با پیچیدن سیم اطراف شاخه‌ها، امکان خم شدن شاخه­ها را فراهم کنید و به شاخه‌ها شکل دهید. دقت کنید قبل از این که شاخه‌ها ضخیم شوند، سیم‌ها را از شاخه جدا کنید. گیاه بونسای به هرس ریشه­ها هم احتیاج دارد. برای هرس ریشه‌ها در زمان تعویض گلدان، یک چهارم ریشه‌ها را هرس کنید.

تعویض گلدان بونسای جیسینگ

تعویض گلدان برای فضادهی به ریشه گیاه اهمیت فراوانی دارد. این گیاه هر ۲ تا ۳ سال یک بار، به تعویض گلدان نیاز دارد. ابتدای بهار زمان مناسبی برای تعویض گلدان این گیاه است.

برای عوض کردن گلدان مراحل زیر را انجام دهید:

1. ابتدا بونسای را به همراه خاک آن، آرام از گلدان بیرون آورید.
2. خاک‌های اضافه اطراف ریشه را جدا کرده و دور بریزید. دقت کنید که کمی خاک اطراف ریشه باقی بماند.
3. بهتر است کف گلدان جدید سوراخ داشته باشد. روی سوراخ را با سنگ‌های کوچک بپوشانید تا هنگام آبیاری خاک، تمام آب از گلدان خارج نشود.
4. گیاه را درون گلدان قرار دهید و خاک روی آن بریزید.
5. ریشه­های گیاه راهنگام تعویض گلدان هرس کنید زیرا تعویض گلدان بیشتر بخاطر فضادهی به ریشه انجام می‌شود.

تکثیر گیاه بونسای

تکثیر بونسای نیاز به مهارت­های باغبانی داشته و انجام آن برای افراد مبتدی توصیه نمی‌شود. تکثیر این گیاه  به دو روش «کشت بذر» و «قلمه زدن ساقه» انجام می­شود.

روش اول: تکثیر بونسای جیسینگ از طریق بذر

1. ابتدا بذر گیاه را روی خاک پخش کنید و مقداری خاک روی آن بریزید تا روی بذر را بپوشاند.
2. با استفاده از آب‌پاش روی خاک را کمی خیس کنید و با استفاده از نایلون شفاف روی گلدان را بپوشانید. هدف این کار این است که رطوبت مورد نیاز برای رشد و ریشه‌دهی بذرها فراهم شود.
3. در روز ۲ تا ۳ ساعت نایلون را بردارید تا گیاه به قارچ مبتلا نشود.

روش دوم: تکثیر بونسای جیسینگ از طریق قلمه زدن

1. ابتدا یکی از ساقه‌های سالم و قوی گیاه را انتخاب و به وسیله قیچی باغبانی یا چاقوی تیزی که قبلا ضد عفونی کرده‌اید از گیاه جدا کنید.
2. یک تا دو برگِ انتهاییِ قلمه را جدا کنید.
3. قلمه را در یک گلدان کوچک با خاک مرغوب و مرطوب حاوی پیت بکارید.
4. گلدان و قلمه را درون یک کیسه پلاستیکی شفاف گذاشته و چند سوراخ برای تهویه هوا ‌روی آن، ایجاد نمایید.
5. در پلاستیک را محکم ببندید. این پلاستیک به شکل فضای گلخانه‌ای برای گیاه عمل می­کند و رطوبت گیاه حفظ خواهد شد. دقت کنید که نور کافی به قلمه برسد.
6. بعد از ۴ تا ۶ هفته، پلاستیک را باز کنید و گیاه را بیرون آورید. ریشه گیاه باید رشد کرده باشد
7. اکنون آبیاری را شروع کرده و کم کم نور محیط گیاه را افزایش دهید.

مشکلات و بیماری‌های بونسای جیسینگ و راه‌های درمان آن

یکی از چالش­های نگهداری از گیاهان آپارتمانی، حل مشکلات و بیماری هایی است که گیاهان به آن مبتلا می­شوند.

در این بخش قسمتی از سوالات پرتکرار درباره مشکلات گیاه بونسای را بازگو می­کنیم.

گیاه بونسای به چه بیماری­هاو آفت­هایی مبتلا می­شود؟

بیماری‌های قارچی مهم‌ترین بیماری‌ است که بونسای جنسینگ به آن دچار می‌شود. علاوه‌بر آن، آفت­هایی چون شته، کنه و شپشک نیز می‌توانند باعث آلودگی این گیاه شوند. برای درمان و پیشگیری از این مشکلات  از سموم قارچ‌کش و حشره‌کش مخصوص استفاده نمایید.

• چروک شدن ریشه‌

کم‌آبی یا آبیاری زیاد و همچنین رشد بیش از حد تاج سبز گیاه و استفاده بیش از حد از ذخیره غذایی ریشه، باعث چروک شدن ریشه گیاه خواهد شد. برای حل این مشکل ابتدا آبیاری گیاه را تنظیم کنید. در مرحله بعدی شاخه و برگ گیاه را هرس نمایید و در آخر کوددهی گیاه را کنترل کنید.

• زرد شدن و ریختن برگ‌ها

آبیاری زیاد و یا حمله آفات و بیماری‌ها به گیاه ممکن است باعث زرد شدن و ریختن برگ­های گیاه شود. برای حل این مشکل باید آبیاری را کاهش داده و زهکش خاک را کنترل نمایید. در صورت وجود آفت یا قارچ نیز از سموم مناسب استفاده کنید.

• ریزش برگ‌های سبز گیاه

نور کم یا سرما از عمده‌ترین دلایل این مشکل است. برای حل این مشکل بهتر است گیاه را به مکانی پر نور با دمای متعادل منتقل کنید.

• خشک و شکننده شدن برگ‌ها

علت این مشکل، رطوبت کم محیط است. برای رفع آن باید روی برگ­های گیاه به صورت مرتب غبار پاشی انجام شود.

• کوچک بودن برگ­های جدید

گیاه و برگ­های آن فضای کمی برای رشد دارند و یا تغذیه آنها مناسب نیست. گلدان را بزرگ کرده و گیاه را کوددهی کنید.